.png "English"){kind=small}
Το μικρό αυτό χωριό είναι χτισμένο στα ερείπια της αρχαίας Πελλήνης. Από την αρχαία Πελλήνη σώζονται μόνο τα ερείπια από τον ναό της Αθηνάς, ένα δάπεδο ναού με μωσαϊκά και μικρό αρχαίοι θέατρο. Οι σεισμοί και οι καθιζήσεις μας στέρησαν τα ωραία οικοδομήματα της αρχαίας Πελλήνης, που αναφέρει ο Παυσανίας (βλέπε περισσότερα για την αρχαία Πελλήνη στη σελ. ). Στο αρχείο Νανί περί το 1686 που απογράφει τους οικισμούς της περιοχής συναντούμε και τη SUGRA. Στην επόμενη απογραφή των Ενετών το 1700 που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια, ακόμα και την σύνθεση του πληθυσμού του κάθε οικισμού, αναφέρει τη Ζούγρα με 5 οικογένειες.
Στη θέση στην οποία ήταν χτισμένη η αρχαία Πελλήνη μνημονεύεται στον κατάλογο του Γεωργίου Γεμιστού (Πλήθων) με το νόνομα Κέρκοβα (Πελλήνη η νυν Κέρκοβα). Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και από τον σχολιαστή του Πτολεμαίου. Ακόμη και σήμερα η ράχη που υψώνεται δυτικά του χωριού Ζούγρα, όπου υπάρχουν πράγματι τα ερείπια της αρχαίας Πελλήνης, ονομάζεται με το ίδιο όνομα "Τσέρκοβα ή Τσέρκοβι". Η ονομασία είναι σλαβικής προελεύσεως και οφείλεται πιθανώς στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής που βρίσκονται στη βόρεια άκρη της ράχης (Τσέρκοβα στη σλαβική σημαίνει εκκλησία).
Στην κορυφή της ράχης υπάρχουν τα θεμέλια ενός τετράγωνου φρουρίου που είχε στις γωνίες του στρογγυλούς πύργους. (βλ. εικονα 1,2,3).
Στο σημείο αυτό βρέθηκε φράγκικο ανάγλυφο εικόσημο σε πώρινη πλάκα που εικόνιζε στη μια πλευρά λιοντάρι και στην άλλη σταυρό. Είναι πιθανό το εικόσημο να ανήκε στον πρίγκιπα Φλωρέντιο τον Ανεγαυικό. Φαίνεται πως το φρούριο ήταν στην κατοχή των Φράγκων ευγενών. Φραγκικής προελεύσεως είναι και το κοντινό τοπωνύμιο Σεντερήνα (Αγία Ειρήνη), όπου αρχαίος ναός μετασκευάστηκε σε εκκλησία.
Στον πρώτο τουρκοβενετικό πόλεμο οι Πελληνείς ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους τους πληθυσμούς της Πελοποννήσου που προσχώρησαν στους Ενετούς.
Το 1874 ο περιηγητής Λούτβιχ Σαλβατόρ γράφει για την Ζούγρα:
"Από το Μοναστήρι ο δρόμος προς τη Ζούγρα πηγαίνει επάνω από το διάσελο, ανάμεσα από πεύκα, και βλέπουμε την κοιλάδα του Ξυλοκάστρου, απέναντι στην οποία προβάλλει ένας ισχυρός πυκνός όγκος, όπως εκείνος ο οποίος εκτείνεται μεταξύ του βουνού της Παναγίας και του Πιτσαδέικου, στρογγυλός και κατά το μεγαλύτερο μέρος καλλιεργημένος, που εκτείνεται προς τα επάνω ενώ προς τα κάτω κλείνει από μια στενή χαράδρα. Επί της αριστερής πλαγιάς αυτής της κοιλάδας, ένα μονοπάτι οδηγεί προς τη Γελήνι, ένα χωριό με 300 σπίτια, σχεδόν τρεις ώρες απόσταση από το Λουτρό. Πάνω από αυτό υψώνεται το Μαύρο Όρος του Γεληνιού, το αρχαίο Χελυδόριο, με ψηλές μερικώς χιονισμένες πλευρές. Στις πλαγιές της δεξιάς πλευράς και δεσπόζουσα επί της κοιλάδας του Ξυλοκάστρου βρίσκεται η Ζούγρα. Πριν φθάσει κανένας σ’ αυτήν, βλέπει ένα μονοπάτι που βγάζει στην πηγή Σκυδερίνα με απαγωγό γούρνα και σκάφη από μια εσκαμμένη αρχαία κολώνα μπροστά, κοντά στην οποία είναι μια μεγάλη συκιά. Η Ζούγρα, η αρχαία Πελλήνη, αριθμεί γύρω στις 20 οικογένειες, οι περισσότερες από τις οποίες κατοικούν σε χαμηλά πέτρινα σπίτια με δίρριχτες σκεπές με αυλακωτά κεραμίδια, τα οποία βαραίνουν εδώ και εκεί πέτρες, και τετράγωνες ή με ημικυκλικά τόξα πόρτες. Επάνω στο πλέον προβάλλον τμήμα του μικρού πλατώματος υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος. Παρουσιάζει ένα ξύλινο καμπαναριό, εσωτερικά ένα άκομψο ταβάνι, στο πίσω μέρος ένα υπερυψωμένο τμήμα για τις γυναίκες και μια προβάλλουσα αψίδα. Δίπλα είναι το ερημωμένο νεκροταφείο. Από τη Ζούγρα βλέπει κανένας τόσο το βουνό της Παναγίας, που μοιάζει με κόλουρο κώνο, όσο και τα δύο υψώματα της Ζήρειας και το Γυμνό Βουνό. Προ αυτών, βρίσκονται στη βουνοπλαγιά τα Τρίκαλα με σχεδόν 1000 σπίτια. Κοντά στο ανώτερο τμήμα του χωριού βρέθηκε τελευταία ένας μεγάλος θησαυρός. Όλη η πλαγιά προς τα πίσω δείχνει ίχνη ερειπίων στον περίγυρο, σε σειρές ακόμη τοποθετημένα τμήματα αγκωναριών, πάνω από τα σπίτια ένα παλαιό μισοχωμένο πηγάδι, θραύσματα αγγείων, ενώ στην εκείθεν πλαγιά προς τα πίσω βρίσκονται υπολείμματα ενός τείχους από πέτρες. Μαργελώδεις μάζες υπέρκεινται των κροκαλοπαγών, από τις οποίες είναι κατασκευασμένα τα αγκωνάρια. Δίπλα σε ένα σπίτι του χωριού στέκεται ως γωνιόλιθος ένα αγκωνάρι με κλαδίσκους και φύλλα επάνω και την ελληνική επιγραφή Αριστορέτα (Aristoreta) από κάτω".
Η Πελλήνη έχει προστάτη τον άγιο Σπυρίδωνα του οποίου υπάρχει μονοθάλαμος ναός που χτίστηκε το 1700 περίπου.
Η Πελλήνη ήταν οικισμός του δήμου Τρικάλων και έως το 1950 ήταν ενωμένος με την κοινότητα Ξυλοκάστρου. Από το 1950 αποτελούσε αυτόνομη κοινότητα. Το 1930 μετωνομάσθει από Ζούγρα σε Πελλήνη.
Στους εθνικούς πολέμους έπεσαν οι Φώτιος Κανατάς (1912-1913) και Γεώργιος Ν. Λέκκας (1940).
Πρόεδροι που υπηρέτσηαν στη Πελλήνη: Πέτρος Ι. Δέμης, Ιωάννης Λέκκας, Γεώργιος Δέμης, Χαρίλαος Γκόλιας, Σπύρος Ραχανιώτης, Νικόλαος Γκόλιας, Νικόλαος Λέκκας, Σπύρος Δέμης.
Σήμερα το τοπικό συμβούλιο που εκπροσωπεί το χωριό στον δήμο Ξυλοκάστρου το αποτελούν οι: Σπύρος Δέμης (πάρεδρος), Γεώργιος Πάγκαλος, Παναγιώτης Ραχανιώτης. Ιερείς: Μιχ. Αθανασόπουλος - Γεωργ. Τοτώνης - Κων/νος Σαμαρτζής - Παρασκευάς Μπόλαρης.
Στην απογραφή του 1879 η Ζούγρα + Δενδρό (272 κάτοικ.) - 1889 (103), 1907 (98), 1918 (139), 1940 (174), 1951 (183), 1961 (162), 1971 (130), 1981 (152), 1991 (161).
Ανασκαφές έκανε το 1930 ο καθηγητής Ορλάνδος με εντολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Παραθέτουμε στη συνέχεια την έκθεση Ορλάνδου
"Αφορμήν εις την ανασκαφικήν έρευναν της Αχαϊκής Πελλήνης παρέσχεν η κατασκευή του παρά το χωρίον Ζούγρα τμήματος της από Ξυλοκάστρου εις Τρίκαλα αγούσης αμαξιτού, καθ’ ην οι εργάται προσέκρουσαν, εν θέσει Πόρτες και αλλαχού, εις αρχαία λείψανα και τάφους, ων τους λίθους αφαιρέσαντες εχρησιμοποίησαν ανεμποδίστως προς οικοδομίαν νεωτέρων εντοπίων κτισμάτων ως π.χ. του παρά την ειρημένην αμαξιτόν καφενείου του Ιω. Γκόλια, όπερ ολόκληρον εκτίσθη εκ λίθων αρχαίων, ων εις ενεπίγραφος. Μεταβάς επί τόπου προς εξέτασιν των γενομένων ζημιών εθεώρησα σκόπιμον, προς πρόληψιν περαιτέρω λεηλασίας των αρχαίων κτισμάτων, να επιληφθώ αμέσως της συστηματικής ερεύνης της αρχαίας Πελλήνης, ης την θέσιν πάντες οι παλαιότεροιι τοπογράφοι καθώρισαν επί των κλιτύων της προς τα ΒΔ του χωρίου Ζούγρα ημικυκλικώς υψουμένης και γεμούσης αρχαίων λειψάνων ράχεως Τσέρκοβας, στηριχθέντες κυρίως επί ων σχετικών μαρτυριών του Παυσανίου, του Στράβωνος και του Απολλωνίου.
Πρώτη σκαφική διάπειρα εγένετο, κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου 1931 επί της κορυφής της Τσέρκοβας, ένθα διεφαίνοντο εντός αγρών σταχύων λείψανά τινα κτηρίων. Ταύτα όμως αποκαλυφθέντα ολοσχερώς απεδείχθησαν ανήκοντα εις πρωχοτάτας κατασκευάς των εσχάτων ρωμαϊκών ή και των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
Εγκαταλειφθείσης της κορυφής επεχειρήθη η έρευνα ημικυκλικού τινος κτηρίου κειμένου επί της προς τα ΝΔ βλεπούσης κλιτύος της ράχεως. Είναι δε τούτο θεατροειδής εξέδρα, διαμέτρου 13.80 μ., της οποίας σώζονται σήμερον τρεις μόνον σειραί εδωλίων κατεσκευασμένων δι’ ανομοίου και δυετέρας χρήσεως υλικού. Και κατά την αρχαιότητα όμως ο αριθμός των εδωλίων δεν ηδύνατο να είναι μεγάλος καθόσον το ύψος του πρανούς εφ’ ου είναι τοποθετημένα τα εδώλια είναι μικρόν. Δεν πρόκειται επομένως περί θεάτρου αλλά μάλλον περί θεατροειδούς τινος εξέδρας χάριν ίσως ρητορικών επιδείξεων ή μαθημάτων. Την ημικυκλικήν ορχήστραν περιβάλλει παράφραγμα εκ καλώς ειργασμένων πωρίνων ορθοστατών, πάχους 0,185, τοποθετημένων εις απόστασιν 0.44 από της κατωτάτης σειράς των εδωλίων.
Κατά δε την ανατολικήν πάροδον διεσώθησαν τα θεμέλια ορθογωνίου τινός κτίσματος - πιθανώς του ανατολικού πέρατος οικοδομήματος σκηνής - κατασκευασμένα δια μεγάλων σχετικώς λίθων συνδεομένων δια κονιάματος.
Κατά την σκαφήν των θεμελίων τούτων ευρέθη τεμάχιον κοίλης κεράμου εφ’ ουτμήμα σφραγίσματος με την επιγραφήν
… ANAC ([Πελλ]άνας;)
Μετά την σκαφήν της εξέδρας η έρευνα μετετοπίσθη από της Τσέρκοβας εις χθαμαλόν τινα πρόβουνον κείμενον προς Α. του χωρίου Ζούγρα, εν θέσει ονομαζομένη υπό των αλβανοφώνων εντοπίων Σεντερήνα. Εν τω ενταύθα αγρώ του κ. Ιωάννου Δέμη, ον λίαν ευγενώς ο ιδιοκτήτης παρεχώρησε προς σκαφήν, απεκαλύφθη εις μικρόν από της επιφανείας του εδάφους βάθος (0.50) κρηπίδωμα μεγάλου κτηρίου κατασκευασμένον δια μεγάλων λιθοπλίνθων (Quader) εγχωρίου μαλακού πωρολίθου (εικ. 3). Το κρηπίδωμα τούτο βαίνον από Α. προς Δ. απεκαλύφθη μέχρι τούδε εις μήκος 18 μέτρων, αποτελείται δ’ εξ ευθυντηρίας και τριών ισοϋψών αναβαθμών, ελλειπώς σωζομένων. Κατά το ανατολικόν του άκρον το κρηπίδωμα κάμπτεται κατ’ ορθήν γωνίαν, του δε καθέτου τούτου σκέλλους διατηρείται μόνον η κατωτάτη στρώσις του θεμελίου.
Το μέγεθος και ο προσανατολισμός του οικοδομήματος χαρατηρίζουσιν αυτό ως ναόν, ο οποίος φαίνεται ότι κατά τους χριστιανικούς χρόνους θα μετετράπη εις εκκλησίαν κατόπιν δε και εις κοιμητήριον, ως εμφαίνεται εκ των παρατηρηθέντων ιχνών της αψίδος του ιερού και εκ τάφων χριστιανικών ανοιχθέντων εντός των λίθων του αρχαίου κρηπιδώματος. Εξ ενός μάλιστα των τάφων τούτων προέρχεται και τεμάχιον ωραίου χαλκού "βασταγίου" (=αλύσεως εξαρτήσεως) κανδήλας, ή πολυκανδήλου όπερ κατέθεσα εις το βυζαντινόν μουσίον Αθηνών.
Κατά την σκαφήν του κρηπιδώματος ανευρέθησαν τα κάτωθι αρχιτεκτονικά μέλη, πώρινα πάντα και αρίστης εργασίας.
1) Τμήμα βαθμίδος μετά δύο υποτομών, ολικού ύψους 0.24
2) Τεμάχιον δωρικού κιονοκράνου διατηρούν και ίχνη λεπτοτάτης κονίας. Ολικόν ύψος (άβακος, εχίνου και υποτραχηλίου) 0.276. Η καμπύλη του εχίνου, ελαφρώς παραβολική, καταλήγει εις 4 ιμάντας. Εκ της χορδής των ραβδώσεων του υποτραχηλίου υπολογίζεται η άνω διάμετρος του κίονος εις 0.576.
3) Επίκρανον παραστάδος ολικού ύψους 0.33, αριστερά τεθραυσμένον. Συνίσταται εξ άβακος, υψηλού δωρικού κυματίου και πλατείας κάτωθεν αυτού ταινίας.
4) Το κάτω τμήμα γωνιαίας τριγλύφου μετά συμφυούς μετόπης. Πλάτος τριγλύφου 0.46, μετόπης (0.75-0.03=) 0.72 μ.
Η εργασία, η μορφή και αι αναλογίαι των ευρεθέντων αρχιτεκτονικών μελών του ναού κατατάσσουσιν αυτόν εις το β΄ήμισυ του 5ου ή το α΄ήμισυ του 4ου μ.Χ. αιώνος.
Ο Παυσανίας αναβαίνων από του επινείου της Πελλήνης Αργοναυτών (ή Αριστοναυτών, παρά το σημερινόν Ξυλόκαστρον) εις την πόλιν συναντά πρώτον τον ναόν της Αθηνάς, όπου ήτο ανιδρυμένον το χρυσελεφάντινον άγαλμα της θεάς, έργον του Φειδίου. Ο ναός ούτος ήτο κατά τον αυτόν περιηγητήν, εκ λίθου εγχωρίου κατεσκευασμένος. Και η μεν θέσις και το υλικόν του ανευρεθέντος εν Σεντερήνα κρηπιδώματος συμφωνούν προς τα υπό του Παυσανίου λεγόμενα, αλλά τα αρχιτεκτονικά μέλη δεν δύνανται να αναχθώσιν εις χρόνους αρχαιοτέρους του 430 π.Χ. (διπλή υποτομή, καμπύλη εχίνου). Μόνον δ’ οι λίθοι της κρηπίδος, οίτινες παρουσιάζουσι το αρχαϊκόν δια λιθάγρας σύστημα ανελκύσεως δύνανται να χρονολογηθώσι από του α’ ημίσεος του 5ου αιώνος. Αν λοιπόν το ευρεθέν κρηπίδωμα ανήκει εις τον ανόν της Αθηνάς πρέπει να παραδεχθώμεν ότι εγένετο ανακατασκευή τις αυτού κατά τον 4ον αιώνα, εξ ης προέρχονται τα περιγραφέντα αρχιτεκτονικά μέλη της ανακοδομής.
Τελευταία δε σκαφή ενηργήθη εφέτος εν τω 200 περίπου μέτρα δυτικώς του χωρίου κειμένω κτήματι του κ. Ιω. Δέμη. Ενταύθα ανευρέθη ωραίον ψηφιδωτόν δάπεδον, τετράγωνον, διαστάσεων 2.70Χ2.70 μ., κατεσκευασμένον δια φυσικών στρογγύλων θαλασσίων ή ποταμίων ψηφίδων (δμ. 0,007) χρώματος λευκού και κυανού, τινών δε ερυθρού και κιτρίνου.
Εντός πλαισίου εκ σπειρομαιάνδρου εικονίζονται επί εδάφους κυανού, παριστώντος την θάλασσαν, τέσσαρες μεν λευκοί καρχαρίαι κατά τα γωνίας, (εικ. 4) εις δε πολλάκις ανελισσόμενος, θαλάσσιος όφις πιθανώς, εν τω μέσω. Δυστυχώς το τρίτον περίπου της επιφανείας του ψηφιδωτού καταστραφέν υπό του αρότρου δεν επιτρέπει να διακριθή σαφώς το εν τω μέσω θαλάσσιον τέρας (εικ. 5).
Αξιοπαρατήρητος είναι της παραστάσεως η αλήθεια, η ωραιότης και η ελευθερία της συνθέσεως, η οποία φαινομενικώς μεν παρίσταται ως σύμμετρος πράγματι δ’ όμως αποφεύγει την μονοτονίαν της ακριβούς επαναλήψεως, εφ’ ου ούτε το μέγεθος ούτε η κίνησις των καρχαριών είναι ακριβώς όμοια, παρά δε την κάτω αριστεράν γωνίαν (εικ. 5) υπάρχει πλησίον του μεγάλου καρχαρίου και μικρόν καρχαρίδιον πληρούν το δια της προς τα άνω διευθύνσεως της ουράς του όφεως δημιουργούμενον κενόν. Αι ανωτέρω ιδιότητες του ψηφιδωτού συνδυαζόμεναι προς την επιμελή αυτού κατασκευήν και την χρήσιν μικρών και δύο μόνον χρωμάτων ψηφίδων και δη στρογγύλων, μοι εμβάλλουσι την υπόνοιαν, ότι το ψηφιδωτόν είναι ελληνιστικών χρόνων, αν μη και αρχαιότερον. Ως παράλληλα παραδείγματα δια στρογγύλων ψηφίδων ελληνικών και ελληνιστικών ψηφιδωτών αναφέρω το ου εν Ολυμπία ναού του Διός, τα των οικιών της Δήλου και τα εσχάτως εν Ολύνθω υπό των Αμερικανών ευρεθέντα, τασσόμενα από του 4ου μέχρι του 2ου π.Χ. αιώνος.
Επωφελούμενος την εν Πελλήνη διαμονήν μου ηρεύνησα αφ’ ενός μεν την αρχαίαν έκτασιν αφ’ ετέρου δε τους τοίχους των οικιών του χωρίου Ζούγρα και του γειτονικού χωρίου Δεντρού, εν οις είχον εντοιχισθή υπό των χωρικών ικανοί ενεπίγραφοι λίθοι, ων τους πλείστους μετεκόμισα εις την αυλήν της εν Ζούγρα οικίας Ι. Δέμη, ένθα κατήρτισα μετά των εκεί μετακομισθέντων αδεσπότων αρχιτεκτονικών και γλυπτών τεμαχίων μικράν αρχαιολογικήν συλλογήν. Παρέχω ενταύθα κατάλογον των επιγραφών, ας ανεύρον, αίτινες είναι πάσαι ανέκδοτοι.
1. Επί κανονικής λιθοπλίνθου εκ σκληρού πώρου, τεθραυσμένης δεξιά (ύψους 0.37, πάχους 0.25 μεγ. Σωζ. Μήκους 0.30) εύρηται εντός λείας περιτενείας πλάτους άνω και δεξιά 0.065 η επιγραφή:
Μικύλ[ος…..
Γυναικ[……
Θεοίς ευορκί[οις…..
Εποίησε
Υψ. Γραμ. 0.025. Οπή γομφώσεως βάθους 0.07 ανοιγμένη επί της επιφανείας του λίθου εχρησίμευε προς στερέωσιν αναθήματος. Το πρώτον όνομα συμπληρούται πιθανώτατα εις Μικύλος ή Μικύλιος, όπερ σπανίως απαντά εν επιγραφαίς (Μικύλιος IG II 1225) και παρά τοις συγγραφεύσι (Ανθολ. VII, 460).
Εις τον 3ον στ. συμπληρώ ευορκ[ίοις. Η λέξις θα ηδύνατο να συμπληρωθή και ως μετοχή ευορκ[ήσας. Εις το τέλος αυτού στοίχου θα ανεγράφετο το όνομα του τεχνίτου όστις εποίησε το ανάθεμα.
Ο γραφικός χαρακτήρ ανάγει την επιγραφήν εις τον 4ον π.Χ. αιώνα.
2. Επί ορθογωνίου μαρμαρίνης πλακός, διαστάσεων 0.145 Χ 0.125 Χ 0.04, φερούσης άνω φιαλοειδή κοιλότητα υπάρχει επί της στενής πλευράς η επιγραφή:
Ίσις επήκοος
Η Επιγραφή αύτη πληροφορεί ημάς περί λατρείας της Ίσιδος εν Πελλήνη, ην δεν αναφέρει ο Παυσανίας. Ως μαρτυρεί η κοιλότης, η παξ απετέλει πιθανώς το άνω μέρος βωμού, παρομοίου προς τον εν τω Ωδείω του Περικλέους εφέτος ευρεθέντα (ΠΑΕ 1931 σελ. 35). Και περί μεν της λατρείας των Αιγυπτίων θεών έξω της Αιγύπτου όρα Lajaye Histoire du culte des divinites Alexandrines hors dell’ Egypte 1884, περί δε του εξ ανατολικών κυρίως λατρειών έλκοντος την καταγωήν επιθέτου επήκοος Weinreich, θεοί επήκοοι εν Athn. Mitt. 1912 σελ. 1-68.
Ο λίθος ευρέθη εν των κτήματι Βλ. Ράλλη επί της Τσέρκοβας.
3. Βάθρον ορθογώνιον τεθραυσμένον εις τρία (διαστ. 0.90 Χ 0.295 Χ ς.πλ.0.19) εξ αμυγδαλίτου λίθου, ευρεθέν εν τω κτήματι του Βλ. Γεννάτου κειμένω εις την ρίζαν της Ν.Δ. κλιτύος της Τσέρκοβας. Φέρει άνωθεν κοιλότητα βάθους 0.08 προς υποδοχήν της πλίνθου αγάλματος, εις την ανάθεσιν του οποίου αναφέρεται η ακόλουθος επί της ορθής πλευράς του κεχαραγμένη δωρίζουσα επιγραφή:
Α πόλις των Πελλανέων
Δάμωνα Σωσάνδρου
Γυμνασιαρχήσαντα αρετάς
Ένεκεν και ευνοίας τας εις
Εαυτάν, θεοίς.
Υψ. Γραμμ. 0.04. Τον τιμώμενον ενταύθα δι’ ανδριάντος "αρετάς ένεκεν" Δάμωνα Σωσάνδρου δεν γνωρίζω αλλαχόθεν. Γνωστή όμως εκ του Παυσανίου είναι η εν Πελλήνη ύπαρξης γυμνασίου, ούτινος ο Δάμων εχρημάτισε γυμνασιάρχης. Οι ακρέμονες ους φέρουσι τα γράμματα και το σχήμα των υποδηλούσι ρωμαϊκούς χρόνους.
4. Πλάξ μαρμάρου λευκού (0.28Χ0.41Χ0.05) τεθραυσμένη εις τέσσαρα τεμάχια. Ευρέθη εν τω κτήματι Ιω. Γκόλια επί της Τσέρκοβας, φέρει δε την κάτωθι επιγραφήν:
Η πόλις των Πελλη
νέων και Ρωμαίοι οι κ[α
τοικούντες Πόπλιο[ν
Κανείνιον Αγρίπ[παν
Των εκ προγόν[ων ευεργέτην.
Υψ. Γραμμ. 0.036. Πρόκειται και πάλιν αναμφιβόλως περί της επιγραφής βάθρου ανδριάντος ιδρυθέντος προς τιμήν του ρωμαίου προφανώς Ποπλίου Κανεινίου Αγρίππα. Τον άνδρα τούτον τιμώσι ου μόνον οι αυτόχθονες Πελληναίοι (η πόλις των Π.) αλλά και Ρωμαίοι οι κατοικούντες ήτοι η εν Πελλήνη παροικία των Ρωμαίων.
Εκ των δύο τελευταίων επιγραφών ου μόνον διαπιστούται και επιγραφικώς η παρά το χωρίον Ζούγρα θέσις της αρχαίας Πελλήνης αλλά και η ακμή αυτής κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η γραφή της εξεταζομένης επιγραφής υπενθυμίζει παρομοίας των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων.
5. Των αυτών περίπου χρόνων (3ου ή 4ου μ.Χ. αιώνος) φαίνεται να είναι ετέρα κολοβή δυστυχώς επιγραφή κεχαραγμένη επί πώρου λίθου εντοιχισμένου εις το παρά την δημοσίων οδόν καφενείον του Ιω. Γκόλια και λέγουσα:
γραμμα]τέως ύμνου του
…. Διαιταλείς: Λαμία
Δαμοστράτα
Νεικόστρατος Διαστάσεις 0.23 Χ σωζ. μ. 0.50
Δαμοστράτα ύψ.γραμμ. 0.018
Ευσχύμων
Επέραστος
Τριτία
Εισω..
Εριτ…
Η επιγραφή είναι γεγραμμένη εντός δέλτου, ης σώζεται μόνον το δεξιόν ους. Πρόκειται προφανώς - ως εκ του επιθέτου δαιταλείς συνάγεται - περί ομίλου συσσίτων ή συμποτών ημιθρησκευτικού χαρακτήρος, οίους συχνά απαντώμεν κατά τους ρωμαϊκούς ιδία χρόνους. Ήδη από του 2ου αιώνος π.Χ. υπήρχε παρά Ρωμαίοις και ιδία αρχή "διαταλέων", οι epulones, ων έργον ήτο η επιμέλεια των προς τιμήν των θεών διδομένων δημοσίων δείπνων. Κατά τα δείπνα δε ταύτα, ως αναφέρεται ρητώς υπό των συγγραφέων, εψάλλοντο προς τιμήν των θεών ή και ηρώων, ύμνοι ήτοι ποιήματα εξυμνητικά. Τοιούτο δε βεβαίως ποίημα είναι και ο εν στ. 1 της ημετέρας επιγραφής μνημονευόμενος ύμνος. Την προ αυτού λέξιν συμπληρώ γραμμα]τέως δηλονότι ποιητού. Το σχήμα των γραμμάτων μάλιστα του άλφα (Α) του σίγμα (C) και του ομέγα [Ω], η ορθογραφία των ονομάτων (Νεικοστράτα) αυτά ταύτα τα ονόματα (Επέραστος, Ευσχήμων) και τέλος η δέλτος δηλούσι σαφώς ρωμαϊκούς χρόνους και δη 3ον ή 4ον μ.Χ. αιώνα. Περίεργον είναι το όνομα Τριτία, όπερ ήτο μέχρι τούδε γνωστόν ως όνομα της θυγατρός του Τρίτωνος (Pape-Benseler εν λ.).
Ερχόμεθα ήδη εις τας επιτυμβίους.
5. Στήλη μεθ’ απλού λείου τριγωνικού αετώματος (0.35Χ0.10Χ0.10) εκ πώρου λίθου, ευρεθείσα εν θέσει Γούβες κατά την ΒΑ κλιτύν της Τσέρκοβας. Φέρει την επιγραφήν:
Ματρίχα Τιμόλα
Θηβαί[ο]
Υψ. Γραμμ. 0.03. Το όνομα Ματρίχα αθησαύριστον αλλά πάντως Βοιωτικόν, σχηματισθέν παρά το γνωστόν Ματρώ (IG VII 146, 1188) δια της συνήθους εις βοιωτικά ονόματα καταλήξεως -ίχα (πβλ. Αθανίχα, Αντανδρίχα, Αριστίχα, Μελαντίχα, Ολυμπίχα κλπ), 4ου ή 3ου π.Χ. αιώνος.
6. Επί πλακός εγχωρίου λίθου, αποκειμένης εν της οικία Ιω. Δέμη, διαστ. 0.43Χ0.285Χ0.105 διαστ. Η επιγραφή
Πυθονίκου
Υψ. Γραμμ. 0.026. Του 4ου π.Χ. αιώνος.
7. Στήλη αετούχος μετ’ ιωνικού αναγλύπτου κυματίου, ολικού σωζομένου ύψους 0.72, πλ. 0.37 και πάχ. 0.10. Φέρει επί της προσθίας όψεως ευθύς μεν κάτωθεν του κυματίου την επιγραφήν:
Νικία χαίρε
Υπό δε ταύτην ελαφρώς ανάγλυπτον άμμα (φιόγκον) εξ εκείνων τους οποίους συχνά συναντώμεν επί παραστάσεων νεκρικών μνημείων μάλιστα επί λευκών ληκύθων. Ρωμαϊκών χρόνων.
8. Πλαξ τεθραυσμένη στήλης αετούχου, πάχ. 0.14 και σωζομένου πλάτους 0.31. Φέρει την επιγραφήν:
Ερμιόνα
Σωσιβία
Το σχήμα του άλφα (Α) εμφαίνει ρωμαϊκούς ή το πολύ τους τελευταίους ελληνιστικούς χρόνους.
9. Τμήμα πλακός χρησιμοποιούμενον σήμερον ως βαθμίς της κλίμακος εν τη οικία του Βλ. Μανδελιά εν τω προ Δ. του Ζούγρα χωρίω Δενδρώ
Σωσώ
Χαίρε υψ. Γραμ. 0.04
Ρωμαϊκών χρόνων.
10. Κάτωθεν κακοτέχνου προτομής γυναικός εκ πώρου λίθου επί ταινίας υψ. 0.18 και πλάτους 0.40 η εφθαρμένη επιγραφή:
…. Διονυσίου
…. Ηρω….
Υψ. Γραμ. 0.02. Των εσχάτων ρωμαϊκών χρόνων.
Πλην των άνω καταλεχθεισών επιγραφών εύρηται εν τη αυλή τη οικίας Ραχιανιώτη εν Ζούγρα και η δια γλυπτού ανθεμίου στεφομένη επιτύμβιος στήλη, η φέρουσα την επιγραφήν Αρισταρέτα χαίρε, ήτις πάλαι εδημοσιεύθη υπό του von Duhn εν Ath. Mitt. III (1878) σελ. 61".
Κατά τους σημερινούς χρόνους ο επισκέπτης της αρχαίας Πελλήνης ελάχιστα λείψανα αναγνωρίζει από όσα έχει περιγράψει ο Παυσανίας και έχει ανασκάψει ο Ορλάνδος. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί φραγκικά οικόσημα, προφανώς προερχόμενα από το μεσαιωνικό φρούριο.
Νοτιοανατολικά της θέσεως του υποτιθέμενου ναού της Αθηνάς, κατά τον Ορλάνδο, και στις υπώρειες του λόφου, όπου βρισκόταν η ακρόπολη, υπήρχαν οι πύλες της πόλης. Η τοποθεσία αυτή ονομάζεται μέχρι σήμερα "πόρτες". Σε μικρή απόσταση υπάρχει λαξευτός ευμεγέθης τάφος, τον οποίο οι κάτοικοι του δήμου Τρικάλων ονομάζουν "φούρνο". Πολλά τα θρυλούμενα για ανεύρεση θησαυρών από τους κατοίκους της Ζούγρας κατά τους περασμένους χρόνους μέχρι των ημερών μας.
Στην κορυφή της ράχης υπάρχουν τα θεμέλια ενός τετράγωνου φρουρίου που είχε στις γωνίες του στρογγυλούς πύργους. (βλ. εικονα 1,2,3).
 |
| Εικόνα 1 |
 |
| Εικόνα 2 |
 |
| Εικόνα 3 |
Στον πρώτο τουρκοβενετικό πόλεμο οι Πελληνείς ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους τους πληθυσμούς της Πελοποννήσου που προσχώρησαν στους Ενετούς.
Το 1874 ο περιηγητής Λούτβιχ Σαλβατόρ γράφει για την Ζούγρα:
"Από το Μοναστήρι ο δρόμος προς τη Ζούγρα πηγαίνει επάνω από το διάσελο, ανάμεσα από πεύκα, και βλέπουμε την κοιλάδα του Ξυλοκάστρου, απέναντι στην οποία προβάλλει ένας ισχυρός πυκνός όγκος, όπως εκείνος ο οποίος εκτείνεται μεταξύ του βουνού της Παναγίας και του Πιτσαδέικου, στρογγυλός και κατά το μεγαλύτερο μέρος καλλιεργημένος, που εκτείνεται προς τα επάνω ενώ προς τα κάτω κλείνει από μια στενή χαράδρα. Επί της αριστερής πλαγιάς αυτής της κοιλάδας, ένα μονοπάτι οδηγεί προς τη Γελήνι, ένα χωριό με 300 σπίτια, σχεδόν τρεις ώρες απόσταση από το Λουτρό. Πάνω από αυτό υψώνεται το Μαύρο Όρος του Γεληνιού, το αρχαίο Χελυδόριο, με ψηλές μερικώς χιονισμένες πλευρές. Στις πλαγιές της δεξιάς πλευράς και δεσπόζουσα επί της κοιλάδας του Ξυλοκάστρου βρίσκεται η Ζούγρα. Πριν φθάσει κανένας σ’ αυτήν, βλέπει ένα μονοπάτι που βγάζει στην πηγή Σκυδερίνα με απαγωγό γούρνα και σκάφη από μια εσκαμμένη αρχαία κολώνα μπροστά, κοντά στην οποία είναι μια μεγάλη συκιά. Η Ζούγρα, η αρχαία Πελλήνη, αριθμεί γύρω στις 20 οικογένειες, οι περισσότερες από τις οποίες κατοικούν σε χαμηλά πέτρινα σπίτια με δίρριχτες σκεπές με αυλακωτά κεραμίδια, τα οποία βαραίνουν εδώ και εκεί πέτρες, και τετράγωνες ή με ημικυκλικά τόξα πόρτες. Επάνω στο πλέον προβάλλον τμήμα του μικρού πλατώματος υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος. Παρουσιάζει ένα ξύλινο καμπαναριό, εσωτερικά ένα άκομψο ταβάνι, στο πίσω μέρος ένα υπερυψωμένο τμήμα για τις γυναίκες και μια προβάλλουσα αψίδα. Δίπλα είναι το ερημωμένο νεκροταφείο. Από τη Ζούγρα βλέπει κανένας τόσο το βουνό της Παναγίας, που μοιάζει με κόλουρο κώνο, όσο και τα δύο υψώματα της Ζήρειας και το Γυμνό Βουνό. Προ αυτών, βρίσκονται στη βουνοπλαγιά τα Τρίκαλα με σχεδόν 1000 σπίτια. Κοντά στο ανώτερο τμήμα του χωριού βρέθηκε τελευταία ένας μεγάλος θησαυρός. Όλη η πλαγιά προς τα πίσω δείχνει ίχνη ερειπίων στον περίγυρο, σε σειρές ακόμη τοποθετημένα τμήματα αγκωναριών, πάνω από τα σπίτια ένα παλαιό μισοχωμένο πηγάδι, θραύσματα αγγείων, ενώ στην εκείθεν πλαγιά προς τα πίσω βρίσκονται υπολείμματα ενός τείχους από πέτρες. Μαργελώδεις μάζες υπέρκεινται των κροκαλοπαγών, από τις οποίες είναι κατασκευασμένα τα αγκωνάρια. Δίπλα σε ένα σπίτι του χωριού στέκεται ως γωνιόλιθος ένα αγκωνάρι με κλαδίσκους και φύλλα επάνω και την ελληνική επιγραφή Αριστορέτα (Aristoreta) από κάτω".
Η Πελλήνη έχει προστάτη τον άγιο Σπυρίδωνα του οποίου υπάρχει μονοθάλαμος ναός που χτίστηκε το 1700 περίπου.
Η Πελλήνη ήταν οικισμός του δήμου Τρικάλων και έως το 1950 ήταν ενωμένος με την κοινότητα Ξυλοκάστρου. Από το 1950 αποτελούσε αυτόνομη κοινότητα. Το 1930 μετωνομάσθει από Ζούγρα σε Πελλήνη.
Στους εθνικούς πολέμους έπεσαν οι Φώτιος Κανατάς (1912-1913) και Γεώργιος Ν. Λέκκας (1940).
Πρόεδροι που υπηρέτσηαν στη Πελλήνη: Πέτρος Ι. Δέμης, Ιωάννης Λέκκας, Γεώργιος Δέμης, Χαρίλαος Γκόλιας, Σπύρος Ραχανιώτης, Νικόλαος Γκόλιας, Νικόλαος Λέκκας, Σπύρος Δέμης.
Σήμερα το τοπικό συμβούλιο που εκπροσωπεί το χωριό στον δήμο Ξυλοκάστρου το αποτελούν οι: Σπύρος Δέμης (πάρεδρος), Γεώργιος Πάγκαλος, Παναγιώτης Ραχανιώτης. Ιερείς: Μιχ. Αθανασόπουλος - Γεωργ. Τοτώνης - Κων/νος Σαμαρτζής - Παρασκευάς Μπόλαρης.
Στην απογραφή του 1879 η Ζούγρα + Δενδρό (272 κάτοικ.) - 1889 (103), 1907 (98), 1918 (139), 1940 (174), 1951 (183), 1961 (162), 1971 (130), 1981 (152), 1991 (161).
Ανασκαφές έκανε το 1930 ο καθηγητής Ορλάνδος με εντολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Παραθέτουμε στη συνέχεια την έκθεση Ορλάνδου
"Αφορμήν εις την ανασκαφικήν έρευναν της Αχαϊκής Πελλήνης παρέσχεν η κατασκευή του παρά το χωρίον Ζούγρα τμήματος της από Ξυλοκάστρου εις Τρίκαλα αγούσης αμαξιτού, καθ’ ην οι εργάται προσέκρουσαν, εν θέσει Πόρτες και αλλαχού, εις αρχαία λείψανα και τάφους, ων τους λίθους αφαιρέσαντες εχρησιμοποίησαν ανεμποδίστως προς οικοδομίαν νεωτέρων εντοπίων κτισμάτων ως π.χ. του παρά την ειρημένην αμαξιτόν καφενείου του Ιω. Γκόλια, όπερ ολόκληρον εκτίσθη εκ λίθων αρχαίων, ων εις ενεπίγραφος. Μεταβάς επί τόπου προς εξέτασιν των γενομένων ζημιών εθεώρησα σκόπιμον, προς πρόληψιν περαιτέρω λεηλασίας των αρχαίων κτισμάτων, να επιληφθώ αμέσως της συστηματικής ερεύνης της αρχαίας Πελλήνης, ης την θέσιν πάντες οι παλαιότεροιι τοπογράφοι καθώρισαν επί των κλιτύων της προς τα ΒΔ του χωρίου Ζούγρα ημικυκλικώς υψουμένης και γεμούσης αρχαίων λειψάνων ράχεως Τσέρκοβας, στηριχθέντες κυρίως επί ων σχετικών μαρτυριών του Παυσανίου, του Στράβωνος και του Απολλωνίου.
Πρώτη σκαφική διάπειρα εγένετο, κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου 1931 επί της κορυφής της Τσέρκοβας, ένθα διεφαίνοντο εντός αγρών σταχύων λείψανά τινα κτηρίων. Ταύτα όμως αποκαλυφθέντα ολοσχερώς απεδείχθησαν ανήκοντα εις πρωχοτάτας κατασκευάς των εσχάτων ρωμαϊκών ή και των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
Εγκαταλειφθείσης της κορυφής επεχειρήθη η έρευνα ημικυκλικού τινος κτηρίου κειμένου επί της προς τα ΝΔ βλεπούσης κλιτύος της ράχεως. Είναι δε τούτο θεατροειδής εξέδρα, διαμέτρου 13.80 μ., της οποίας σώζονται σήμερον τρεις μόνον σειραί εδωλίων κατεσκευασμένων δι’ ανομοίου και δυετέρας χρήσεως υλικού. Και κατά την αρχαιότητα όμως ο αριθμός των εδωλίων δεν ηδύνατο να είναι μεγάλος καθόσον το ύψος του πρανούς εφ’ ου είναι τοποθετημένα τα εδώλια είναι μικρόν. Δεν πρόκειται επομένως περί θεάτρου αλλά μάλλον περί θεατροειδούς τινος εξέδρας χάριν ίσως ρητορικών επιδείξεων ή μαθημάτων. Την ημικυκλικήν ορχήστραν περιβάλλει παράφραγμα εκ καλώς ειργασμένων πωρίνων ορθοστατών, πάχους 0,185, τοποθετημένων εις απόστασιν 0.44 από της κατωτάτης σειράς των εδωλίων.
Κατά δε την ανατολικήν πάροδον διεσώθησαν τα θεμέλια ορθογωνίου τινός κτίσματος - πιθανώς του ανατολικού πέρατος οικοδομήματος σκηνής - κατασκευασμένα δια μεγάλων σχετικώς λίθων συνδεομένων δια κονιάματος.
Κατά την σκαφήν των θεμελίων τούτων ευρέθη τεμάχιον κοίλης κεράμου εφ’ ουτμήμα σφραγίσματος με την επιγραφήν
… ANAC ([Πελλ]άνας;)
Μετά την σκαφήν της εξέδρας η έρευνα μετετοπίσθη από της Τσέρκοβας εις χθαμαλόν τινα πρόβουνον κείμενον προς Α. του χωρίου Ζούγρα, εν θέσει ονομαζομένη υπό των αλβανοφώνων εντοπίων Σεντερήνα. Εν τω ενταύθα αγρώ του κ. Ιωάννου Δέμη, ον λίαν ευγενώς ο ιδιοκτήτης παρεχώρησε προς σκαφήν, απεκαλύφθη εις μικρόν από της επιφανείας του εδάφους βάθος (0.50) κρηπίδωμα μεγάλου κτηρίου κατασκευασμένον δια μεγάλων λιθοπλίνθων (Quader) εγχωρίου μαλακού πωρολίθου (εικ. 3). Το κρηπίδωμα τούτο βαίνον από Α. προς Δ. απεκαλύφθη μέχρι τούδε εις μήκος 18 μέτρων, αποτελείται δ’ εξ ευθυντηρίας και τριών ισοϋψών αναβαθμών, ελλειπώς σωζομένων. Κατά το ανατολικόν του άκρον το κρηπίδωμα κάμπτεται κατ’ ορθήν γωνίαν, του δε καθέτου τούτου σκέλλους διατηρείται μόνον η κατωτάτη στρώσις του θεμελίου.
Το μέγεθος και ο προσανατολισμός του οικοδομήματος χαρατηρίζουσιν αυτό ως ναόν, ο οποίος φαίνεται ότι κατά τους χριστιανικούς χρόνους θα μετετράπη εις εκκλησίαν κατόπιν δε και εις κοιμητήριον, ως εμφαίνεται εκ των παρατηρηθέντων ιχνών της αψίδος του ιερού και εκ τάφων χριστιανικών ανοιχθέντων εντός των λίθων του αρχαίου κρηπιδώματος. Εξ ενός μάλιστα των τάφων τούτων προέρχεται και τεμάχιον ωραίου χαλκού "βασταγίου" (=αλύσεως εξαρτήσεως) κανδήλας, ή πολυκανδήλου όπερ κατέθεσα εις το βυζαντινόν μουσίον Αθηνών.
Κατά την σκαφήν του κρηπιδώματος ανευρέθησαν τα κάτωθι αρχιτεκτονικά μέλη, πώρινα πάντα και αρίστης εργασίας.
1) Τμήμα βαθμίδος μετά δύο υποτομών, ολικού ύψους 0.24
2) Τεμάχιον δωρικού κιονοκράνου διατηρούν και ίχνη λεπτοτάτης κονίας. Ολικόν ύψος (άβακος, εχίνου και υποτραχηλίου) 0.276. Η καμπύλη του εχίνου, ελαφρώς παραβολική, καταλήγει εις 4 ιμάντας. Εκ της χορδής των ραβδώσεων του υποτραχηλίου υπολογίζεται η άνω διάμετρος του κίονος εις 0.576.
3) Επίκρανον παραστάδος ολικού ύψους 0.33, αριστερά τεθραυσμένον. Συνίσταται εξ άβακος, υψηλού δωρικού κυματίου και πλατείας κάτωθεν αυτού ταινίας.
4) Το κάτω τμήμα γωνιαίας τριγλύφου μετά συμφυούς μετόπης. Πλάτος τριγλύφου 0.46, μετόπης (0.75-0.03=) 0.72 μ.
Η εργασία, η μορφή και αι αναλογίαι των ευρεθέντων αρχιτεκτονικών μελών του ναού κατατάσσουσιν αυτόν εις το β΄ήμισυ του 5ου ή το α΄ήμισυ του 4ου μ.Χ. αιώνος.
Ο Παυσανίας αναβαίνων από του επινείου της Πελλήνης Αργοναυτών (ή Αριστοναυτών, παρά το σημερινόν Ξυλόκαστρον) εις την πόλιν συναντά πρώτον τον ναόν της Αθηνάς, όπου ήτο ανιδρυμένον το χρυσελεφάντινον άγαλμα της θεάς, έργον του Φειδίου. Ο ναός ούτος ήτο κατά τον αυτόν περιηγητήν, εκ λίθου εγχωρίου κατεσκευασμένος. Και η μεν θέσις και το υλικόν του ανευρεθέντος εν Σεντερήνα κρηπιδώματος συμφωνούν προς τα υπό του Παυσανίου λεγόμενα, αλλά τα αρχιτεκτονικά μέλη δεν δύνανται να αναχθώσιν εις χρόνους αρχαιοτέρους του 430 π.Χ. (διπλή υποτομή, καμπύλη εχίνου). Μόνον δ’ οι λίθοι της κρηπίδος, οίτινες παρουσιάζουσι το αρχαϊκόν δια λιθάγρας σύστημα ανελκύσεως δύνανται να χρονολογηθώσι από του α’ ημίσεος του 5ου αιώνος. Αν λοιπόν το ευρεθέν κρηπίδωμα ανήκει εις τον ανόν της Αθηνάς πρέπει να παραδεχθώμεν ότι εγένετο ανακατασκευή τις αυτού κατά τον 4ον αιώνα, εξ ης προέρχονται τα περιγραφέντα αρχιτεκτονικά μέλη της ανακοδομής.
Τελευταία δε σκαφή ενηργήθη εφέτος εν τω 200 περίπου μέτρα δυτικώς του χωρίου κειμένω κτήματι του κ. Ιω. Δέμη. Ενταύθα ανευρέθη ωραίον ψηφιδωτόν δάπεδον, τετράγωνον, διαστάσεων 2.70Χ2.70 μ., κατεσκευασμένον δια φυσικών στρογγύλων θαλασσίων ή ποταμίων ψηφίδων (δμ. 0,007) χρώματος λευκού και κυανού, τινών δε ερυθρού και κιτρίνου.
Εντός πλαισίου εκ σπειρομαιάνδρου εικονίζονται επί εδάφους κυανού, παριστώντος την θάλασσαν, τέσσαρες μεν λευκοί καρχαρίαι κατά τα γωνίας, (εικ. 4) εις δε πολλάκις ανελισσόμενος, θαλάσσιος όφις πιθανώς, εν τω μέσω. Δυστυχώς το τρίτον περίπου της επιφανείας του ψηφιδωτού καταστραφέν υπό του αρότρου δεν επιτρέπει να διακριθή σαφώς το εν τω μέσω θαλάσσιον τέρας (εικ. 5).
Αξιοπαρατήρητος είναι της παραστάσεως η αλήθεια, η ωραιότης και η ελευθερία της συνθέσεως, η οποία φαινομενικώς μεν παρίσταται ως σύμμετρος πράγματι δ’ όμως αποφεύγει την μονοτονίαν της ακριβούς επαναλήψεως, εφ’ ου ούτε το μέγεθος ούτε η κίνησις των καρχαριών είναι ακριβώς όμοια, παρά δε την κάτω αριστεράν γωνίαν (εικ. 5) υπάρχει πλησίον του μεγάλου καρχαρίου και μικρόν καρχαρίδιον πληρούν το δια της προς τα άνω διευθύνσεως της ουράς του όφεως δημιουργούμενον κενόν. Αι ανωτέρω ιδιότητες του ψηφιδωτού συνδυαζόμεναι προς την επιμελή αυτού κατασκευήν και την χρήσιν μικρών και δύο μόνον χρωμάτων ψηφίδων και δη στρογγύλων, μοι εμβάλλουσι την υπόνοιαν, ότι το ψηφιδωτόν είναι ελληνιστικών χρόνων, αν μη και αρχαιότερον. Ως παράλληλα παραδείγματα δια στρογγύλων ψηφίδων ελληνικών και ελληνιστικών ψηφιδωτών αναφέρω το ου εν Ολυμπία ναού του Διός, τα των οικιών της Δήλου και τα εσχάτως εν Ολύνθω υπό των Αμερικανών ευρεθέντα, τασσόμενα από του 4ου μέχρι του 2ου π.Χ. αιώνος.
Επωφελούμενος την εν Πελλήνη διαμονήν μου ηρεύνησα αφ’ ενός μεν την αρχαίαν έκτασιν αφ’ ετέρου δε τους τοίχους των οικιών του χωρίου Ζούγρα και του γειτονικού χωρίου Δεντρού, εν οις είχον εντοιχισθή υπό των χωρικών ικανοί ενεπίγραφοι λίθοι, ων τους πλείστους μετεκόμισα εις την αυλήν της εν Ζούγρα οικίας Ι. Δέμη, ένθα κατήρτισα μετά των εκεί μετακομισθέντων αδεσπότων αρχιτεκτονικών και γλυπτών τεμαχίων μικράν αρχαιολογικήν συλλογήν. Παρέχω ενταύθα κατάλογον των επιγραφών, ας ανεύρον, αίτινες είναι πάσαι ανέκδοτοι.
1. Επί κανονικής λιθοπλίνθου εκ σκληρού πώρου, τεθραυσμένης δεξιά (ύψους 0.37, πάχους 0.25 μεγ. Σωζ. Μήκους 0.30) εύρηται εντός λείας περιτενείας πλάτους άνω και δεξιά 0.065 η επιγραφή:
Μικύλ[ος…..
Γυναικ[……
Θεοίς ευορκί[οις…..
Εποίησε
Υψ. Γραμ. 0.025. Οπή γομφώσεως βάθους 0.07 ανοιγμένη επί της επιφανείας του λίθου εχρησίμευε προς στερέωσιν αναθήματος. Το πρώτον όνομα συμπληρούται πιθανώτατα εις Μικύλος ή Μικύλιος, όπερ σπανίως απαντά εν επιγραφαίς (Μικύλιος IG II 1225) και παρά τοις συγγραφεύσι (Ανθολ. VII, 460).
Εις τον 3ον στ. συμπληρώ ευορκ[ίοις. Η λέξις θα ηδύνατο να συμπληρωθή και ως μετοχή ευορκ[ήσας. Εις το τέλος αυτού στοίχου θα ανεγράφετο το όνομα του τεχνίτου όστις εποίησε το ανάθεμα.
Ο γραφικός χαρακτήρ ανάγει την επιγραφήν εις τον 4ον π.Χ. αιώνα.
2. Επί ορθογωνίου μαρμαρίνης πλακός, διαστάσεων 0.145 Χ 0.125 Χ 0.04, φερούσης άνω φιαλοειδή κοιλότητα υπάρχει επί της στενής πλευράς η επιγραφή:
Ίσις επήκοος
Η Επιγραφή αύτη πληροφορεί ημάς περί λατρείας της Ίσιδος εν Πελλήνη, ην δεν αναφέρει ο Παυσανίας. Ως μαρτυρεί η κοιλότης, η παξ απετέλει πιθανώς το άνω μέρος βωμού, παρομοίου προς τον εν τω Ωδείω του Περικλέους εφέτος ευρεθέντα (ΠΑΕ 1931 σελ. 35). Και περί μεν της λατρείας των Αιγυπτίων θεών έξω της Αιγύπτου όρα Lajaye Histoire du culte des divinites Alexandrines hors dell’ Egypte 1884, περί δε του εξ ανατολικών κυρίως λατρειών έλκοντος την καταγωήν επιθέτου επήκοος Weinreich, θεοί επήκοοι εν Athn. Mitt. 1912 σελ. 1-68.
Ο λίθος ευρέθη εν των κτήματι Βλ. Ράλλη επί της Τσέρκοβας.
3. Βάθρον ορθογώνιον τεθραυσμένον εις τρία (διαστ. 0.90 Χ 0.295 Χ ς.πλ.0.19) εξ αμυγδαλίτου λίθου, ευρεθέν εν τω κτήματι του Βλ. Γεννάτου κειμένω εις την ρίζαν της Ν.Δ. κλιτύος της Τσέρκοβας. Φέρει άνωθεν κοιλότητα βάθους 0.08 προς υποδοχήν της πλίνθου αγάλματος, εις την ανάθεσιν του οποίου αναφέρεται η ακόλουθος επί της ορθής πλευράς του κεχαραγμένη δωρίζουσα επιγραφή:
Α πόλις των Πελλανέων
Δάμωνα Σωσάνδρου
Γυμνασιαρχήσαντα αρετάς
Ένεκεν και ευνοίας τας εις
Εαυτάν, θεοίς.
Υψ. Γραμμ. 0.04. Τον τιμώμενον ενταύθα δι’ ανδριάντος "αρετάς ένεκεν" Δάμωνα Σωσάνδρου δεν γνωρίζω αλλαχόθεν. Γνωστή όμως εκ του Παυσανίου είναι η εν Πελλήνη ύπαρξης γυμνασίου, ούτινος ο Δάμων εχρημάτισε γυμνασιάρχης. Οι ακρέμονες ους φέρουσι τα γράμματα και το σχήμα των υποδηλούσι ρωμαϊκούς χρόνους.
4. Πλάξ μαρμάρου λευκού (0.28Χ0.41Χ0.05) τεθραυσμένη εις τέσσαρα τεμάχια. Ευρέθη εν τω κτήματι Ιω. Γκόλια επί της Τσέρκοβας, φέρει δε την κάτωθι επιγραφήν:
Η πόλις των Πελλη
νέων και Ρωμαίοι οι κ[α
τοικούντες Πόπλιο[ν
Κανείνιον Αγρίπ[παν
Των εκ προγόν[ων ευεργέτην.
Υψ. Γραμμ. 0.036. Πρόκειται και πάλιν αναμφιβόλως περί της επιγραφής βάθρου ανδριάντος ιδρυθέντος προς τιμήν του ρωμαίου προφανώς Ποπλίου Κανεινίου Αγρίππα. Τον άνδρα τούτον τιμώσι ου μόνον οι αυτόχθονες Πελληναίοι (η πόλις των Π.) αλλά και Ρωμαίοι οι κατοικούντες ήτοι η εν Πελλήνη παροικία των Ρωμαίων.
Εκ των δύο τελευταίων επιγραφών ου μόνον διαπιστούται και επιγραφικώς η παρά το χωρίον Ζούγρα θέσις της αρχαίας Πελλήνης αλλά και η ακμή αυτής κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η γραφή της εξεταζομένης επιγραφής υπενθυμίζει παρομοίας των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων.
5. Των αυτών περίπου χρόνων (3ου ή 4ου μ.Χ. αιώνος) φαίνεται να είναι ετέρα κολοβή δυστυχώς επιγραφή κεχαραγμένη επί πώρου λίθου εντοιχισμένου εις το παρά την δημοσίων οδόν καφενείον του Ιω. Γκόλια και λέγουσα:
γραμμα]τέως ύμνου του
…. Διαιταλείς: Λαμία
Δαμοστράτα
Νεικόστρατος Διαστάσεις 0.23 Χ σωζ. μ. 0.50
Δαμοστράτα ύψ.γραμμ. 0.018
Ευσχύμων
Επέραστος
Τριτία
Εισω..
Εριτ…
Η επιγραφή είναι γεγραμμένη εντός δέλτου, ης σώζεται μόνον το δεξιόν ους. Πρόκειται προφανώς - ως εκ του επιθέτου δαιταλείς συνάγεται - περί ομίλου συσσίτων ή συμποτών ημιθρησκευτικού χαρακτήρος, οίους συχνά απαντώμεν κατά τους ρωμαϊκούς ιδία χρόνους. Ήδη από του 2ου αιώνος π.Χ. υπήρχε παρά Ρωμαίοις και ιδία αρχή "διαταλέων", οι epulones, ων έργον ήτο η επιμέλεια των προς τιμήν των θεών διδομένων δημοσίων δείπνων. Κατά τα δείπνα δε ταύτα, ως αναφέρεται ρητώς υπό των συγγραφέων, εψάλλοντο προς τιμήν των θεών ή και ηρώων, ύμνοι ήτοι ποιήματα εξυμνητικά. Τοιούτο δε βεβαίως ποίημα είναι και ο εν στ. 1 της ημετέρας επιγραφής μνημονευόμενος ύμνος. Την προ αυτού λέξιν συμπληρώ γραμμα]τέως δηλονότι ποιητού. Το σχήμα των γραμμάτων μάλιστα του άλφα (Α) του σίγμα (C) και του ομέγα [Ω], η ορθογραφία των ονομάτων (Νεικοστράτα) αυτά ταύτα τα ονόματα (Επέραστος, Ευσχήμων) και τέλος η δέλτος δηλούσι σαφώς ρωμαϊκούς χρόνους και δη 3ον ή 4ον μ.Χ. αιώνα. Περίεργον είναι το όνομα Τριτία, όπερ ήτο μέχρι τούδε γνωστόν ως όνομα της θυγατρός του Τρίτωνος (Pape-Benseler εν λ.).
Ερχόμεθα ήδη εις τας επιτυμβίους.
5. Στήλη μεθ’ απλού λείου τριγωνικού αετώματος (0.35Χ0.10Χ0.10) εκ πώρου λίθου, ευρεθείσα εν θέσει Γούβες κατά την ΒΑ κλιτύν της Τσέρκοβας. Φέρει την επιγραφήν:
Ματρίχα Τιμόλα
Θηβαί[ο]
Υψ. Γραμμ. 0.03. Το όνομα Ματρίχα αθησαύριστον αλλά πάντως Βοιωτικόν, σχηματισθέν παρά το γνωστόν Ματρώ (IG VII 146, 1188) δια της συνήθους εις βοιωτικά ονόματα καταλήξεως -ίχα (πβλ. Αθανίχα, Αντανδρίχα, Αριστίχα, Μελαντίχα, Ολυμπίχα κλπ), 4ου ή 3ου π.Χ. αιώνος.
6. Επί πλακός εγχωρίου λίθου, αποκειμένης εν της οικία Ιω. Δέμη, διαστ. 0.43Χ0.285Χ0.105 διαστ. Η επιγραφή
Πυθονίκου
Υψ. Γραμμ. 0.026. Του 4ου π.Χ. αιώνος.
7. Στήλη αετούχος μετ’ ιωνικού αναγλύπτου κυματίου, ολικού σωζομένου ύψους 0.72, πλ. 0.37 και πάχ. 0.10. Φέρει επί της προσθίας όψεως ευθύς μεν κάτωθεν του κυματίου την επιγραφήν:
Νικία χαίρε
Υπό δε ταύτην ελαφρώς ανάγλυπτον άμμα (φιόγκον) εξ εκείνων τους οποίους συχνά συναντώμεν επί παραστάσεων νεκρικών μνημείων μάλιστα επί λευκών ληκύθων. Ρωμαϊκών χρόνων.
8. Πλαξ τεθραυσμένη στήλης αετούχου, πάχ. 0.14 και σωζομένου πλάτους 0.31. Φέρει την επιγραφήν:
Ερμιόνα
Σωσιβία
Το σχήμα του άλφα (Α) εμφαίνει ρωμαϊκούς ή το πολύ τους τελευταίους ελληνιστικούς χρόνους.
9. Τμήμα πλακός χρησιμοποιούμενον σήμερον ως βαθμίς της κλίμακος εν τη οικία του Βλ. Μανδελιά εν τω προ Δ. του Ζούγρα χωρίω Δενδρώ
Σωσώ
Χαίρε υψ. Γραμ. 0.04
Ρωμαϊκών χρόνων.
10. Κάτωθεν κακοτέχνου προτομής γυναικός εκ πώρου λίθου επί ταινίας υψ. 0.18 και πλάτους 0.40 η εφθαρμένη επιγραφή:
…. Διονυσίου
…. Ηρω….
Υψ. Γραμ. 0.02. Των εσχάτων ρωμαϊκών χρόνων.
Πλην των άνω καταλεχθεισών επιγραφών εύρηται εν τη αυλή τη οικίας Ραχιανιώτη εν Ζούγρα και η δια γλυπτού ανθεμίου στεφομένη επιτύμβιος στήλη, η φέρουσα την επιγραφήν Αρισταρέτα χαίρε, ήτις πάλαι εδημοσιεύθη υπό του von Duhn εν Ath. Mitt. III (1878) σελ. 61".
Κατά τους σημερινούς χρόνους ο επισκέπτης της αρχαίας Πελλήνης ελάχιστα λείψανα αναγνωρίζει από όσα έχει περιγράψει ο Παυσανίας και έχει ανασκάψει ο Ορλάνδος. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί φραγκικά οικόσημα, προφανώς προερχόμενα από το μεσαιωνικό φρούριο.
Νοτιοανατολικά της θέσεως του υποτιθέμενου ναού της Αθηνάς, κατά τον Ορλάνδο, και στις υπώρειες του λόφου, όπου βρισκόταν η ακρόπολη, υπήρχαν οι πύλες της πόλης. Η τοποθεσία αυτή ονομάζεται μέχρι σήμερα "πόρτες". Σε μικρή απόσταση υπάρχει λαξευτός ευμεγέθης τάφος, τον οποίο οι κάτοικοι του δήμου Τρικάλων ονομάζουν "φούρνο". Πολλά τα θρυλούμενα για ανεύρεση θησαυρών από τους κατοίκους της Ζούγρας κατά τους περασμένους χρόνους μέχρι των ημερών μας.
Πάρα πολύ καλό, μπράβο σου!
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπάρχουν στοιχεία για τον ιερό ναό της Αγίας Ειρήνης?
ΑπάντησηΔιαγραφή